Pewnie każdy młody przedsiębiorca rozpoczął informowanie potencjalnych klientów o swojej nowo otwartej działalności gospodarczej poprzez założenie strony internetowej. Jednak o ile fajny i pomysłowy tekst czy układ graficzny strony może przyciągnąć uwagę, kluczem do finalnego sukcesu są często zdjęcia czy grafiki bądź pliki o rozszerzeniu .gif które umieszczamy na tej stronie. Nie każdy z nas jednak ma na tyle rozbudowane zdolności artystyczne, aby to co chcemy zaprezentować klientom pokrywało się z tym co potrafimy wykonać sami. Co zrobić w takim wypadku, jeśli zwyczajnie nie stać nas na zapłacenie za takie materiały? Na co należy uważać wykorzystując to co znajdziemy w Internecie?
Z jednej strony odpowiedź na moje pytanie mogłaby się wydawać banalna. Otwieramy jedną z najpopularniejszych wyszukiwarek internetowych, wpisujemy interesujące nas hasło, wybieramy opcję „grafika” w wynikach wyszukiwania i voilà mamy całe mnóstwo i jeszcze więcej materiałów. Wydawałoby się, że skoro znajdujemy to w Internecie możemy korzystać do woli i bez żadnych ograniczeń. Nic bardziej mylnego. Na naszej drodze stają bowiem prawa autorskie, których naruszenie może się dla nas skończyć nawet procesem sądowym i dotkliwymi konsekwencjami finansowymi. Ale po kolei.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych chroni prawa TWÓRCÓW do ich UTWORÓW. Każdy twórca na mocy tej ustawy posiada dwa rodzaje praw, prawa osobiste oraz prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste oznaczają przede wszystkim to, że twórca ma prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe zaś oznaczają, że twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z tego utworu. Aby ustrzec się konsekwencji prawnych ie możemy naruszyć ani jednych, ani drugich uprawnień. Jak to zrobić?
Oczywiście na potrzeby tego wpisu przyjmuję, że każda fotografia jest utworem. Co prawda w ustawie o prawie autorskim utwór fotograficzny został wymieniony jako jeden z przykładowych utworów to moim zdaniem, nie do końca możemy uznać za niego każdą fotografię. Mowa tutaj m.in. o fotografiach stanowiących prostą informację prasową w rozumieniu tej ustawy. Jednak na co dzień, aby ustrzec się przed ewentualnymi konsekwencjami prawnymi warto założyć, że każde zdjęcie, które znajdziemy w Internecie co do zasady jest chronione prawami autorskimi. Jak więc możemy je bezpiecznie wykorzystać nie płacąc za nie? Właśnie dla tych celów ustawodawca wymyślił LICENCJE.
Wszyscy czytający ten wpis zetknęli się z umowami licencyjnymi dotyczącymi programów komputerowych. Najczęściej też akceptujemy warunki takich licencji bez przeczytania ich. Doświadczenie pokazuje jednak, że czasem warto to robić. Szczególnie jeśli nie do końca jesteśmy świadomi czym jest licencja i na co tak naprawdę godzimy się klikając „AKCEPTUJĘ WARUNKI”. Warto więc wiedzieć więcej o licencjach Creative Commons.
W Internecie dostępne jest wiele stron internetowych tzw. banków zdjęć. Oferują one legalnie darmowe fotografie, które można wykorzystywać. Posiadają one właśnie najczęściej licencje Creative Commons1 czyli w skrócie CC. Oto co jednak warto wiedzieć korzystając z takich stron i na co warto zwrócić uwagę.
Trzeba przede wszytskim ustalić jaki typ licencji dotyczy wybranego przez nas zdjęcia. Oto na jakie typy możemy się natknąć (poniżej skrócone najczęściej używane nazwy):2
licencja CC 0 – zdjęcia opatrzone taką „licencją” oznaczają, że twórca zrzeka się wszelkich praw autorskich do danego zdjęcia w takim zakresie w jakim jest to dopuszczalne w danym systemie prawnym, najczęściej w praktyce (jednak nie zawsze!) oznacza to, że autor zezwala na to, aby zdjęcie było użytkowane bez wskazania jego jako autora, również w celach komercyjnych. Co prawda w Polsce nie istnieje możliwość zrzeczenia się autorskich praw osobistych w całości, jednak twórca ma możliwość dobrowolnie zezwolić na odstąpienie od oznaczania jego utworu swoim autorstwem;
licencja CC BY – zdjęcia oznaczone takim symbolem można wykorzystywać do dowolnego celu, także komercyjnego, można go kopiować, rozpowszechniać, zmieniać i tworzyć na jego bazie, jednak koniecznie należy oznaczyć przez podanie oznaczenia autora, linku źródłowego z którego zdjęcie zostało pobrane oraz zaznaczyć wskazać, jeśli zostały dokonane w nim jakiekolwiek zmiany. Jednocześnie nie można ograniczać możliwości innych użytkowników w wykorzystywaniu takich zdjęć na warunkach określonych w licencji;
licencja CC BY-SA– zdjęcia oznaczone takim symbolem można także dowolnie rozpowszechniać, także w celach komercyjnych. W gruncie rzeczy to podobna licencja jak powyżej z tą różnicą, że remiskowany/zmieniany przez siebie utwór musisz rozpowszechniać na tej samej licencji co oryginał. Tutaj także musisz oznaczyć autora i źródło licencji;
licencja CC BY-ND – zdjęcia tak oznaczone można dowolnie wykorzystywać, kopiować rozpowszechniać, także do celów komercyjnych z tą różnicą w stosunku do pozostałych licencji, nie mamy na jej podstawie prawa do rozpowszechniania zmodyfikowanych, przerobionych treści tego utworu. Tutaj także przede wszystkim należy oznaczyć autora i źródło licencji;
licencja CC BY-NC – można na jej podstawie dowolnie korzystać z utworu, przerabiać go i zmieniać, ale tylko w celach niekomercyjnych, zdjęć takich nie można wykorzystać na stronie internetowej. Poza tym zawsze trzeba zidentyfikować autora i podać źródło licencji;
licencja CC BY-NC-SA – na podstawie tej licencji można rozpowszechniać utwór, kopiować go, remiksować, ale tylko w celach niekomercyjnych. Oznacza to, że nie można wykorzystać takich zdjęć na swojej stronie internetowej. Poza tym, trzeba wskazać zawsze autora i źródło licencji wykorzystując je, a utwór zmieniany musi być rozpowszechniany na tej samej licencji co oryginał;
licencja CC BY-NC-ND – na jej podstawie można rozpowszechniać utwór, kopiować i się nim dzielić, ale tylko w celach niekomercyjnych, więc takich zdjęć również nie można wykorzystać na swojej stronie. Poza tym niedozwolone na jej podstawie jest rozpowszechnianie zmodyfikowanego utworu, a autorstwo oraz źródło licencji musi być zawsze oznaczone.
Podsumowując, za każdym razem gdy przy oznaczeniu zdjęcia zobaczycie CC oznacza to, że posiada ono licencję Creative Commons. Oznaczenie BY znajdujące się przy każdej z nich poza CC0 oznacza, że zawsze należy oznaczyć autora fotografii oraz źródło licencji, czyli umieścić tzw. notkę licencyjną. Oznaczenie ND oznacza, że nie wolno rozpowszechniać utworów w wersji zmienionej, zmodyfikowanej. Oznaczenie SA oznacza, że jeśli modyfikujecie Państwo dane zdjęcie, to musicie je rozpowszechnić na tej samej licencji, co oryginał. Oznaczenie NC oznacza, że nie można korzystać ze zdjęć w celach komercyjnych. Na to oznaczenie trzeba szczególnie uważać, ponieważ tak jak napisałam wyżej, takich zdjęć nie można używać na stronach internetowych, blogach itd. Nie mniej zawsze przed wykorzystaniem danego zdjęcia, pomimo iż znajdziecie Państwo w jego opisie powyżej przedstawione przeze mnie symbole, warto zapoznać się dodatkowo z regulaminem strony internetowej bądź opisem danej licencji. Jej administrator bowiem może nieprecyzyjnie operować skrótami licencji (czasem na takich stronach licencja jest oznaczona w opisie np. CC BY pomimo iż w rzeczywistości jest to licencja CC BY-NC), a tym samym pomimo iż będziecie myśleli, że możecie Państwo wykorzystać dane zdjęcie w celach komercyjnych, okaże się zupełnie inaczej. A przecież kliknęliście, że akceptujecie warunki licencji … Naruszenie praw autorskich czy to osobistych czy majątkowych wiąże się niestety z konsekwencjami prawnymi, włącznie z ich stroną materialną, czyli koniecznością zapłaty zadośćuczynienia, odszkodowania na zasadach ogólnych czy też wydania utraconych przez twórcę korzyści. W związku z tym, jeśli chcecie się ustrzec Państwo ewentualnych problemów, możliwości, że pomylicie licencję CC BY-NC z CC BY-ND najlepiej jest szukać fotografii i innych materiałów oznaczonych jako CC0. Wtedy na pewno niezależnie od tego jak wykorzystacie te materiały, nikt nie zarzuci wam naruszenia praw autorskich twórcy.
1 oficjalna strona internetowa Creative Commons Polska, www.creativecommons.pl (dostęp 1.09.2016r)
2 j.w.